ब्याप्टिस्ट संप्रदाय (Baptist Denomination)- एक परिचय
ब्याप्टिस्ट संप्रदाय प्रोटेस्टेन्ट ख्रीष्टियन सम्प्रदायहरू मध्येको एक प्रमुख र प्रभावशाली शाखा हो, यसमा विशेष गरी पवित्र धर्मशास्त्रको
अधिकार, विश्वासीको बप्तिस्मा, मण्डलीको
आत्मनिर्भर शासन, र धार्मिक स्वन्त्रतालाई जोड दिइन्छ। सत्रौँ
शताब्दीको प्रारम्भमा उदय भएको यस सम्प्रदायले ख्रीष्टियन इतिहासमा, विशेष गरी प्रजातान्त्रिक (कुनै केन्द्रिय डिनोमिनेसनको नियन्त्रणमा
नभएको) मण्डली संरचना, विवेक स्वतन्त्रता, र चर्च र राज्यको पृथक्तावाद (Separation of state and the church)को विकासमा उल्लेखनीय योगदान पुर्याएको छ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
ब्याप्टिस्ट सम्प्रदाय सन् १६०० को दशकको प्रारम्भमा इङ्गल्याण्ड र
नेदरल्याण्डमा सुरु भएको हो। यो आन्दोलन इङ्ग्लिश सेपरेटिस्ट (Separatist) आन्दोलनबाट
जन्मिएको थियो, जसले इंग्ल्याण्डको राज्यको नियन्त्रणमा भएकोचर्च
(Church of England) बाट पृथक भई शुद्ध विश्वास अभ्यास गर्ने
प्रयास गरिरहेको थियो।
यस आन्दोलनका प्रारम्भिक अगुवाहरूमा जोन स्माइथ (John Smyth) प्रमुख
थिए। उनले सन् १६०९ मा एम्स्टर्डममा विश्वास गरेका वयस्कहरूलाई बप्तिस्मा दिने
अभ्यास सुरु गरे, जसले शिशु बप्तिस्मा (infant baptism_ गर्ने क्याथोलिक र अन्य प्रोटेस्टेन्ट परम्परासँग पूर्णतः भिन्न
दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्यो।
अर्का एक अगुवा, थोमस हेल्विस (Thomas Helwys), इङ्ल्याण्ड फर्किएर सन् १६१२ तिर पहिलो ब्याप्टिस्ट मण्डली स्थापना गरे।
उनले सबै मानिसको धार्मिक स्वतन्त्रताको पक्षमा दृढ रूपमा वकालत गरे — यो नै
ब्याप्टिस्ट परम्पराको एक केन्द्रिय विश्वास बन्यो।
यसपछि ब्याप्टिस्ट आन्दोलन दुई धारामा विभाजित भयो:
- जनरल
ब्याप्टिस्ट: जसले ख्रीष्टले सबै मानिसका लागि क्रूसमा मृत्युवरण
गर्नुभयो भन्ने विश्वास गर्दछन्,
- पर्टिकुलर
ब्याप्टिस्ट: जसले केवल चुन्निएका (elect) विश्वासीलगायतका
लागि मात्र क्रूसद्वारा छुटकारा भएको भन्ने क्याल्विनवादी दृष्टिकोण राख्छन्।
मुख्य विश्वास र विशेषताहरू
ब्याप्टिस्टहरूबीच केही वैचारिक विविधता भए तापनि, तलका विश्वासहरू साझा
रूपमा प्रचलित छन्:
- विश्वासीको बप्तिस्मा (Believer’s Baptism): ब्याप्टिस्टहरू जसले
प्रभु येशू ख्रीष्टमा व्यक्तिगत रूपमा विश्वासको स्वीकारोक्ति गरेका छन् बप्तिस्मा
केवल तिनलाई दिनुपर्छ भनि विश्वास गर्दछन्। यो पूर्णरूपमा पानीमा डुबाएर (immersion)
दिने गरिन्छ, जसले पापप्रति भएको विश्वासीको
मृत्यु र ख्रीष्टमा प्राप्त नयाँ जीवनलाई प्रतीक गर्दछ।
- धर्मशास्त्रको
सर्वोच्चता (Biblical Authority): पवित्र बाइबललाई सबै विश्वास र
आचरणका विषयहरूमा अन्तिम र सर्वोच्च अधिकारको रूपमा मानिन्छ। यो
परमेश्वरद्वारा प्रेरित, सत्य, र
हाम्रो विश्वासी जीवनको लागि पर्याप्त छ।
- स्थानिय
मण्डलीको आत्मनिर्भरता (Autonomy of the Local Church): प्रत्येक
ब्याप्टिस्ट मण्डली स्वतन्त्र र आत्मनिर्भर हुन्छ। यसमा कुनै केन्द्रीय निकाय
वा धर्मगुरुहरूको सर्वोच्च संरचना हुँदैन।
- मण्डलीद्वारा
सञ्चालन (Congregational Governance): मण्डलीभित्र निर्णयहरू
विश्वासीहरूको सहभागी निर्णयमार्फत लिइन्छन्। पाष्टर र सेवकहरू मण्डलीले नै
चयन गर्दछन् र उनीहरू मण्डलीको सेवामा रहन्छन्।
- धार्मिक
स्वतन्त्रता र राज्य-चर्चको पृथकता (Religious Liberty &
Separation of Church and State): ब्याप्टिस्टहरूले सधैँ व्यक्तिको
विवेक स्वतन्त्रताको समर्थन गर्दै आएका छन्। मानिसले राज्यको दबाब वा
नियन्त्रणविना आफैँ विश्वास गर्न वा नगर्न पाउने स्वतन्त्रताको रक्षा गर्छन्।
- सुसमाचार प्रचार
र मिशन (Evangelism and Mission): सुसमाचारको प्रचार र संसारभर
ख्रीष्टको सन्देश पुर्याउने कार्यमा ब्याप्टिस्टहरूको विशेष प्रतिबद्धता
देखिन्छ। थुप्रै ब्याप्टिस्ट संघहरू तथा व्यक्तिहरू विश्वव्यापी मिशन
अभियानमा अग्रसर छन्।
संप्रदायभित्र विविधता
ब्याप्टिस्टहरू एउटै संघ वा संगठनभित्र सीमित छैनन्, बरु स्वतन्त्र तर
सम्बन्धित मण्डलीहरूको परिवार हुन्। केही प्रमुख ब्याप्टिस्ट समूहहरू यस्ता
छन्:
- सदर्न
ब्याप्टिस्ट कन्भेन्सन (Southern Baptist Convention - SBC) – संयुक्त राज्य
अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो ब्याप्टिस्ट समूह,
- अमेरिकन
ब्याप्टिस्ट चर्चेस यूएसए,
- नेशनल
ब्याप्टिस्ट कन्वेन्सन, जसमा मुख्यतः अफ्रिकन-अमेरिकन
विश्वासीहरू छन्,
- ब्याप्टिस्ट
वर्ल्ड एलायन्स (Baptist World Alliance) – विश्वभरका
ब्याप्टिस्ट मण्डलीहरूको एक अन्तर्राष्ट्रिय संगठन्।
यी समूहहरू विश्वास र व्यवहारमा विभिन्न धारहरूमा विभाजित छन् — केही
रूढिवादी तथा सुसमाचारवादी छन् भने केही उदारवादी र प्रगतिशील धारमा पनि छन्।
विश्वव्यापी उपस्थिति
ब्याप्टिस्ट सम्प्रदाय विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिका, सहारा दक्षिण
अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका, र
एशियाका विभिन्न भागहरूमा तीव्र रूपमा फैलिएको छ। संसारभर करिब १०
करोडभन्दा बढी ब्याप्टिस्टहरू रहेको अनुमान छ, र उनीहरू
धार्मिक शिक्षा, मानवसेवा, र सामाजिक
आन्दोलनहरूमा उल्लेखनीय योगदान दिँदै आएका छन्।
संक्षेपमा, ब्याप्टिस्ट सम्प्रदाय एक गहिरो धार्मिक विरासत भएको, विश्वभर फैलिएको
ख्रीष्टियन परम्परा हो, जसले व्यक्तिगत विश्वास, धर्मशास्त्रको सर्वोच्चता, मण्डलीको स्वतन्त्रता,
र धार्मिक स्वतन्त्रता जस्ता मूल्यहरूमा आधारित भएर आफ्नो पहिचान
कायम राखेको छ। सुसमाचार प्रचार, शिक्षाको सेवा, र सामाजिक रूपान्तरणमा यसको योगदान आज पनि जीवित र सशक्त देखिन्छ।
