पुरातात्विक उत्खननले फेलापरेको यशैया अगमवक्ताको छाप (Archeological Discovery of Prophet Isaiah's Seal)

 

पुरातात्विक उत्खननले प्रमाणित गरेको बाइबलिय घटना

हामीलाई थाहा छ बाइबल धर्मशास्त्र साँचो छ र हामीले परमेश्वरको निम्ति जान्न आवश्यक सबै विषयमा सत्य शिक्षा बाइबलबाटै प्राप्त गर्दछौं । बाइबलिय घटनाहरू हजारौ वर्ष पुराना भए पनि वर्तमान समयमा पनि त्यति बेलाका कति सत्य प्रमाणहरू हाम्रो सामु आइरहेका छन्। त्यसै मध्यको एक प्रमाण हो यशैया अगमवक्ताको छाप। जुन 2018 साल फेब्रुअरी महिनामा यरूसलेमको मन्दिरभएको डाँडाको दक्षिण पट्टी उत्खनन् गर्दा फेला परेको हो । हिजकिया राजाको छाप सहित फेला परेको यशैयाको छापले बाइबल (2राजाहरू 19-12)मा देखाए जस्तै हिजकिया राजा र यशैया अगम्वक्ता सँगै इस्राएलको अगुवाइ गरेको र नजिकको सम्बन्ध रहेको देखाउँछ । आंशिक फुटेको अवस्थामा फेला परेको उक्त छाप मा प्रस्ट सँग देखिने गरि यशैया अगमवक्ता भनेर लेखिएको छ। उक्त छाप 2700 वर्ष पुरानो प्रमाणित भएको छ जुन बाइबलमा उल्लेखित यशैया र हिजकियाको समय सँग मिल्दछ ।

(Source: biblearchaeologyreport.com) 

 मानिसका आँखा - परमेश्वरको सष्टिको विशिष्टता

मत्ती 6:22‭-‬23 मा लेखेको छ “आँखा शरीरको बत्ती हो। यसकारण यदि तिम्रा आँखा स्‍वस्‍थ छन्‌ भने, तिम्रो सारा शरीर उज्‍यालो हुनेछ। तर तिम्रा आँखा खराब छन्‌ भने, तिम्रो सारा शरीर अँध्‍यारो हुनेछ। यसकारण तिमीभित्र भएको उज्‍यालोचाहिँ अँध्‍यारो भयो भने, त्‍यो अँध्‍यारो कस्‍तो घोर हुन्‍छ!
आँखा शरिरको महत्वपूर्ण अंग हो । यसलाई परमेश्वरले अभुत पूर्व रतिकाले बनाएर हाम्रो शरिरमा राख्नु भएको छ। हेरौं यो परमेश्वरको सृष्टिको अद्भुतता :

1. हाम्रो आँखा 24.2mm x 23.7 mm साइजको हुन्छ भनें यसको तौल 7.5 gm हुन्छ ।
2. मानिसको आँखा जीवन भरीनै एउटै साइजमा रहन्छ भने नाक र कान भने कहिल्यै पनि वढ्न रोकिंदैन ।
3. मानिसको आंखाले लगभग 1 करोड थरीका रङ्गहरू चिन्न सक्छ । यदि मानिसको आँखा डिजिटल क्यामरा हुन्थ्यो भने यो 576 मेगा पिक्सेल को हुन्थ्यो ।
4. एउटा मानिसले औसत रूपमा 1 वर्षमा 4,200,000 पटक आँखा झिम्काउछँ । एक सेकेण्डमा ५ पटक सम्म आँखा झिम्काउन सकिन्छ ।
5. मानिसको आँखा २० लाख पार्टसहरुले बनेको हुन्छ ।
6. एउटा आँखमा १० करोड २० लाख सम्वेदन सिल कोष हरु हुन्छन ।
7. हाम्रो आँखामा शरिरमै सवैभन्दा छिटो चल्ने मसल हुन्छ । हाम्रो आँखा मा कुनै खतरा उत्पन्न भयो भने यसको सुरक्षा गर्न आखा आफै बन्दहुन्छ ।
8. हाम्रो ज्ञानको 80% विषय हामीले आँखा द्वारा प्राप्त गरेका हुन्छौं ।

हाम्रो आँखाबारे यि सातवटा तथ्यले नै हामी अद्भुत रितिले बनाइएको हौं भन्ने प्रमाण दिन्छ ।
त्यसैले दाउदले परमेशवरलाई यसरी महिमा दिदछन् ।
भजनसंग्रह 139:14‭-‬16
म तपाईंको प्रशंसा गर्छु, किनकि म भयानक र अद्‌भुत रीतिले बनाइएको छु। तपाईंका कार्यहरू अद्‌भुत छन्‌, र त्‍यो कुरा म पूर्ण रूपले जान्‍दछु। जब अदृश्‍यमा म बनिँदैथिएँ, मेरो रचना तपाईंबाट लुकेको थिएन। अनि जब म पृथ्‍वीको गहिराइमा रचिँदैथिएँ, तपाईंका आँखाले मेरो नबनिएको शरीरलाई देखे। मेरो निम्‍ति नियुक्त गरिएको आयु तपाईंको पुस्‍तकमा लेखिएको थियो। त्‍यसको एउटै कुरा पनि पूर्ण हुन अघि सब लेखिएका थिए।

आँखा बारे बाइबल के भन्छ ?

आँखा परमेश्वरका पनि छन्
भजनसंग्रह 34:15 परमप्रभुको नजर (अंग्रेजीमा Eyes लेखेको छ) धर्मात्‍माहरूमाथि रहन्‍छ, र उहाँले तिनीहरूको पुकारा सुन्‍नुहुन्‍छ।

र परमेश्वरले आफना आँखा धर्मि माथि नै राख्नुहुन्छ तर अधर्मिलाई त देख्नै चाहनुहुन्न
१ पत्रुस 3:12 किनकि परमेश्‍वरको नजर धर्मात्‍माहरूमाथि रहन्‍छ, र उहाँका कान तिनीहरूका प्रार्थनातिर खुला हुन्‍छन्, तर परमप्रभुको मुहार खराबी गर्नेहरूका विरुद्धमा हुन्‍छ।”

अनि परमेश्वरका आँखा र दृष्टि सहि छन् र हाम्रो आँखाको दवाई नै उहाँका वचन हुन।
भजनसंग्रह 19:8 परमप्रभुका नियमहरू ठीक छन्‌, हृदयलाई आनन्‍द गराउने। परमप्रभुका आज्ञाहरू उज्‍ज्‍वल छन्‌, आँखालाई प्रकाश दिने।

आँखै नभएकालाई पनि देख्न सक्ने परमेश्वरले बनाउनुहुन्छ
भजनसंग्रह 146:8 परमप्रभुले अन्‍धाहरूका आँखा खोलिदिनुहुन्‍छ। परमप्रभुले दबिएकाहरूलाई उठाउनुहुन्‍छ। परमप्रभुले धर्मीजनलाई प्रेम गर्नुहुन्‍छ।

हाम्रो आँखा परमेश्वरलाई खोज्न बनाइएका हुन्
भजनसंग्रह 121:1‭-‬2 पर्वतहरूतिर म आफ्‍ना आँखा उचाल्‍छु। मेरो गुहार कहाँबाट आउँछ? स्‍वर्ग र पृथ्‍वी सृजना गर्नुहुने परमप्रभुबाट मेरो गुहार आउँछ।

हाम्रो आँखाले आफैलाई धेरै हेर्ने गऱ्यौं भनें ठुलो गल्ती हुन सक्छ
हितोपदेश 3:7 आफ्‍नै नजरमा बुद्धिमान्‌ नहोऊ, परमप्रभुको भय मान्‌ र दुष्‍कर्मलाई त्‍याग्‌।

हामीले हाम्रो आँखा त देखिने कुरामा होइन देख्न नसकिने कुरामा लगाउनु पर्दो रहेछ ।
२ कोरिन्थी 4:18 हामी दृश्‍य कुरालाई होइन, तर अदृश्‍य कुरालाई हेर्छौं, किनभने दृश्‍य कुरा क्षणिक हुन्‍छन्, तर अदृश्‍य कुराचाहिँ अनन्‍तसम्‍म रहन्‍छन्‌।

वास्तबमा हामीले हेर्नु पर्ने त येशूलाई रहेछ
हिब्रू 12:2 हाम्रा विश्‍वास सुरु गर्नुहुने र पूरा गर्नुहुने येशूलाई हेरौं, जसले उहाँको सामुन्‍ने राखिदिएका आनन्‍दको निम्‍ति अपमानलाई केहीजस्‍तो नठानी क्रूसको कष्‍ट भोग्‍नुभयो, र परमेश्‍वरको सिंहासनको दाहिनेपट्टि विराजमान हुनुहुन्‍छ।

 फ्यानी जे. क्रस्वि- आँखा देख्नेहरू भन्दा वढि देख्ने अन्धी भजन लेखिका- येशू हुन मेरो कस्तो विलास (History of Hymn Blessed assurance)

१. येशू हुन्‌ मेरो कस्तो विलास, दिँदछन्‌ मनमा महिमाको आश

मुक्तिको भागी स्वर्ग मेरो घर, उनमा म बस्छु सधैँ निडर ।

को. यो मेरो हाल छ, यो मेरो गान गर्छु प्रशंसा प्रतिदिनै (२)

२. पूरा भरोसा, आनन्द र सुख, अब मेरो मनमा न शोक न दुःख

ख्रीष्टबाट भयो दयाको ज्ञान, दूतगण अब गर्छन्‌ प्रेमको बखान ।

३. विश्वास म राख्छु, ख्रीष्ट मेरो नाथ, उनैमा बस्छु सुरक्षासाथ

उनैमा प्रेमले पाउँछु विश्राम जानेछु अन्तमा स्वर्गीय लोक ।

संसार भरि नै सवै भन्दा प्रख्यात भजनहरु मध्ये को गित हो। यो गित सुन्दा हामी जति अशिसित हुन्छौं यदि यो गित लेखने लेखिका अन्धो थिइन जसले जन्मेको ६ महिनामै आँखाको ज्योति गुमाउनु पर्‍यो भन्ने हामीलाई थाहा भयो भने झनै आसिसित हुने छौं। शारिरिक आँखा नदेखे पनि आत्मिकी आँखा चम्कलो भएकी भजन लेखिका हुन् फ्यानी जे. क्रस्वि।

फ्यानी जे. क्रस्वी को जन्म न्यूयोर्कको पुटनाम काउन्टीमा मार्च 1820 को 24 तारिख का दिन भएको थियो । उनी स्वस्थरूपमा जन्मेकी थिइन तर डाक्टरको लापर्वाहिको कारण उनले आँखाको ज्योति गुमाउनु पर्‍यो। उनले आखा ६ महिनामै गुमाउनु परेता पनि उहाँको जीवनमा परमेश्वरको अचम्मको कार्यमा कुनै रोकावट आएन। फ्यानीले ६ वर्षको उमेर देखी गीत लेख्न थाल्नु भयो। १५ वर्षमा न्यूयोर्क भएको अन्धाहरूको स्कुलमा भर्ना हुनुभयो र २२ वर्षको उमेरमा त्यहि स्कुलको शिक्षक हुनुभयो जहाँ साहित्य र इतिहास पढाउनुभयो। सन् 1885 मा सोहि विद्यालयको एक शिक्षक आलेक्सजेन्डर भ्यान अलस्टाइन सँग वैवाहिक जीवनमा बाधिनु भयो । आलेक्सजेन्डर संगितकार थिए र फ्यानी जस्तै साहित्य प्रेमी थिए। फ्यानलाई परमेश्वरले आमा हुने मौका पनि दिनु भयो तर उनको वच्चालाई परमेश्वरले छिट्टै आफूकहाँ लानुभयो ।

फ्यानीको अमेरीकाका धेरै राष्ट्रपतिहरु सँग नजिकको सम्बन्ध थियो । अमेरीकाको सदन (कांग्रेस) मा अन्धाहरूको शिक्षा बारेमा वक्तब्य पनि दिइन। उनले आफ्नो जीवनकालमा धार्मिक बाहेकका गितहरू पनि 1000 वटा लेखिन । उनले लेखेका चार वटा कविताका पुस्तकहरू प्रकासित भए भने उनले लेखेका दुई जीवनीहरू मानिसहरूले धेरै पढेका थिए।

८ हजार भजन लेखेकी फ्यानीले आफ्नो विश्वास र परमेश्वर संग को सम्बन्धबाट प्रेरित भएर भजन तयार गर्दथिन्। येशू हुन मेरो कस्तो विलास भन्ने भजन भने अचम्मले तयार भएको थियो । एकदिन संगितकार फिवि पाल्मर न्याप ले फ्यानी लाई आफूले तयार गरेको एउटा धुन सुनाइन र उनले सोधिन यो धुन सुन्दा तिमीलाई के को स्मरण आउँछ ? तत्काल फ्यानीले घुँडा टेकेर प्रार्थना गर्न लागीन र छोटो प्रार्थना पछि उठेर उत्तर दिइन "येशू हुन मेरो कस्तो विलास"। अनि तत्कालै सो भजनको पहिलो अन्तरा फरर गाउन लागिन। फ्यानीले यसरी कतिवटा पहिले नै तयार भएका धुनमा शब्द भर्ने काम गरिन भने कति आफुले शब्दलेखेर धुन भर्नको लागी दिइन ।

येशू हुन मेरो कस्तो विलास भजन संसाले टप टेन भजनहरू मध्ये पर्दछ । यस भजन शिषर्क भएका धेरै लेखहरू, वचन हरु तथा पुस्तकहर पनि तयार भएका छन् ।

थरी थरीका क्रिश्चियनहरू कसरी बने? इसाईहरू को विभाजन कहिले र कहां भयो ?

विभिन्न इसाईहरू को विभाजन कहिले र कहां भयो? कति प्रकारका क्रिस्टियनहरू छन? के यति धेरै इसाईहरुको आवश्यकता छ ?

'अब भाइ हो, हाम्रा प्रभु येशू ख्रीष्‍टको नाउँमा म तिमीहरूलाई आग्रह गर्दछु, कि तिमीहरू सबै एक-अर्कासँग सहमत होओ, र तिमीहरूको माझमा केही फूट नहोस्‌। तर तिमीहरू एकै मन र एकै विचारका होओ। '

१ कोरिन्थी 1:10मा पावलले गरेका यि आग्रह वर्तमान अवस्थामा प्रभुको मण्डलीले वास्ता नगरेको भेटिन्छ किन भने मण्डली एक नभइ विभिन्न टुक्रामा विभाजित अवस्थामा छ। यस लेखले मण्डलीमा आएको फूटलाइ छोटकरीमा चित्रण गर्ने प्रयास गरेको छ।

1. येहुदी धर्म र इसाई विश्वास एउटै हो ?

पुरानो करारको प्रतिज्ञा अनुसार प्रभु येशू यस संसारमा आउनुभयो । येशूको आगमन, काम साथै मृत्यु र पुनरुत्थान परमेश्वरले पुरानो करार मा गर्नु भएकै योजना अनुसार पुराभएको मानिन्छ । येशूको कार्यकालमा र सुरुमा मण्डलीको स्थापनाको समय सम्म इसाई विश्वास येहुदी विश्वास कै एक रुपमा स्थापना भयो । तर जब येशूको सुसमाचार गैर इसाईहरुमा सुनाइन थालियो जसको विश्वास को आधार येहुदी धर्म मा आधारीत नभई येशूको शिक्षा, जीवन र सेवाकाइ मा आधारीत भयो। विस्तारै येहुदी भन्दा गैर यहुदी विश्वासीहरूको संख्या वढि भयो । अनि सन् 66 को यहुदी विद्रोह र सन् 70मा येरूशलेमको मन्दिर ध्वस्त भए पछि येहुदी धर्मले छुटै मोड लिन पुग्‍यो । येहुदी धर्म अब पुरानो करारको व्यवस्था पालनमा आधारीत नभई धर्मशास्त्रको व्याख्यामा आधारीत भयो । यसरी येहुदीको र इसाईहरुको धर्मसास्त्रको व्याख्या फरक हुन थाल्यो र त्यस पछि नै येहुदी र इसाई छुट्टै विश्वासको रूपमा विकास भए।

2. ग्रिक अर्थोडक्स र रोमन क्याथोलिक चर्चको विभाजन :

सन् 312 मा रोमी सम्राटले आश्चर्य रुपमा इसाई विश्वासलाई अपनाए । त्यतिन्जेल सम्म इसाई विश्वासीहरू रोमी साम्राज्यमा धेरै तवरले सताइएका थिए । तर सम्राटले नै इसाई विश्वास स्विकारे पछि इसाईहरूको दुःखको मात्र अन्त्य भएन तर पुरै यूरोप माथिको विजयको सुरुवात भयो । त्यसै वेला विभिन्न इसाई शिद्धान्तको पनि विकास भयो : विश्वासको सार, त्रीएक परमेश्वरको शिक्षा, येशूको इश्वरत्वर मानवत्व वारेको शिक्षा आदि । तर यो समयलाई इसाई विश्वासमा राजनितीकरण सुरुहुन लाग्यो र धर्म र राजनितिक शक्तिको खिचातानि पनि हुन थाल्यो । जुनकुरा सन् 1054मा भएको ठुलो विभाजनमा परिणत भयो। पादरी र पुजाहारीले विवाह गर्न हुन्छ या हुंदैन , प्रभुभोजमा अखमरी रोटी लिनु हुन्छ या हुँदैन जस्ता धार्मिक विषयले ठुलो रूप लियो र त्यसवेलाका दुई ठुलाई इशाई केन्द्रहरू रोम र कन्स्टानटिनोपल विच मा दरार खडा भयो । एक अर्कालाई मण्डलीबाट निकासा गर्ने अस्विकार गर्ने काम शुरू भयो । यसरी प्रभुको मण्डलीमा पहिलो पटक पश्चिमी रोमी र पुर्वी ग्रिक भाषि इसाई समुदाय विच विभाजन भयो जुन आजको दिन सम्म पनि एकता र सहमतिमा आउन सकेको छैन । आज पश्चिमी इसाइलाई रोमन क्याथोलिक र पूर्वी लाई अर्थोडक्स् चर्च भनेर चिनिन्छ ।

3. प्रोटेस्टान्ट र क्याथोलिक विभाजन:

मण्डलीको महान विभाजन भएको लगभग 500 वर्ष पछि पश्चिमको मण्डलीमा अको विभाजन भयो जसलाई हामीले वर्तमान समयका क्याथोलिक र प्रोटेस्टान्ट क्रिश्चियन भनेर चिन्दछौं । तत्कालिन मण्डलीको अगुवापनमा धेरै नकरात्मक खराबी बढ्दै गएको थियो र यूरोपका धेरै प्रान्तहरूमा रोमको नियन्त्रणको विरुद्ध धारणा विकास हुँदै थियो । त्यति नै अवस्थामा मार्टिन लुथरले मण्डलीमा भएको खराबिको विरुद्ध विद्रोह सुरु गरे। उनको शिक्षा अनुसार धर्मको अधिकार भ्रस्ट पुजाहारीको हातमा नभई बाइबल धर्मसास्त्रमा हुनुपर्छ। यसरी उनको शिक्षा रोमको अधिकारको विरुद्ध देखियो र यूरोपका धेरै प्रान्तहरू (जर्मनी स्विटजरल्याण्ड आदी)ले यो नयाँ विचारलाई अंगाल्न पुगे जसलाई प्रोटेस्टान्ट भनिन्छ। कति राज्यहरू (फ्रान्स इटाली स्पेन आदिले पुरानै विचार अंगाले जसलाई क्याथोलिक मानिन्छ।

4. किन त्यहा धेरै प्रकारका प्रोटेस्टान्ट इसाईहरू छन्?

प्रोटेस्टान्ट र क्याथोलिक विचको विभाजन पछि क्याथोलिक संधैं झैं रोम (पोप ) को अगुवाई र नियन्त्रमणमा रह्यो जुन आज सम्म पनि कायम छ । तर प्रोटेस्टान्टहरु सुरुदेखी नै विभिन्न भुभागमा विभिन्न अगुवाहरु द्वारा विकास गरीयो, जस्तो जर्मनमा मार्टिन लुथर, स्विटजरल्याण्डमा जोन क्याल्भिन आदि । त्यसैरी नै अमेरीका पत्तालागे पछि धेरै प्रोटेस्तान्त समुदायहरू अमेरीका बसाई सर्न पुगे जहाँ इसाई विश्वासको विकासले नया रूप लिन थाल्यो र विभिन्न भागका इसाईहरुले केहि फरक रूपमा आफ्नो विश्वासलाई अघि बढाए ।

नेपालमा यसरी विभाजीत भएको विभिन्न ठाउका मिसनरीहरुले काम गर्न लागे जसको फल स्वरूप यि विभाजनको कुनै पनि भागमा सहभागि नभएता पनि हामीले नेपाली विश्वासी र चर्चहरू कति भिन्नता महसुस गर्नु परेको छ । प्रार्थना गरौं हामी नेपाली विश्वासीलाई पवित्र आत्माले एक भएर उहाँको राज्य को लागि अघि बढ्न सहायता गर्नुहुनेछ ।

को हुन उत्पत्ति 6:2 र 4 मा भनिएका अधर्मी परमेश्वरका छोराहरू? Who are the sons of God in Genesis 6:2&4? || Article in Nepali

 को हुन उत्पत्ति 6:2 र 4 मा भनिएका अधर्मी परमेश्वरका छोराहरू? Who are the sons of God in Genesis 6:2&4?

डा. पवित्र म. भण्डारी (Pabitra M. Bhandari, PhD)

नोआको समयमा परमेश्वरले जलप्रलय द्वारा पृथ्वी नष्ट गर्नु परेको एउटा कारणको रूपमा उत्पत्ति 6:4मा भने जस्तै परमेश्वरका छोराहरूले मानिसका छोरीहरूसँग सम्बन्ध राखेर सन्तान बनाए भनेर उल्लेख गरेको छ। तर यस खण्डबाट यो प्रस्ट हुँदैन कि यहाँ उल्लेख गरिएका परमेश्वरका छोराहरू को हुन् भनेर। धेरै बाइबलिय विद्वानहरूले यी परमेश्वरका छोराहरू स्वर्गदूतहरू, आदमको छोरा सेथका सन्तान वा तत्कालीन राज परिवारका मानिस आदि भनेर तर्क दिने गरेका छन्। यी विभिन्न तर्कहरूका आफ्ना आफ्नै दाबीहरू छन् तर यी सबै दाबीहरूले अन्य अनुत्तरित प्रश्नहरू पनि उब्जाएको हामी देख्छौं। यस लेखले परमेश्वरका छोराहरूको बारेमा दाबी गरिएका धारणाहरूलाई  केलाउने प्रयास गर्नेछ।

पहिलो तर्क- परमेश्वरका छोराहरू पतन भएका स्वर्गदूतहरू हुन्।

स्वर्गदूतहरूलाई परमेश्वरको छोराहरू भनेर पहिचान गरिने तर्क सबै भन्दा प्राचिन तर्क हो, जस अनुसार पतन भएका स्वर्गदूतहरूले मानिसका छोरीहरूसँग सहवास गरेर सन्तान जन्माए जुन कुरा परमेश्वरलाई मन परेन। यस प्रकारको तर्क बाइबलमा समावेश नभएको तर येशूको जन्म हुनु भन्दा केही सय वर्ष अघि लेखिएको हनोकको पुस्तमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ। त्यस्तै Genesis of Apocryphon नामले चिनिने आरमायिकमा लेखिएको पुस्तकमा पनि नोआको बुवा लामेखले आफ्नी श्रीमती स्वर्गदूत द्वारा गर्भवति बनाइएको सङ्का गरेको पाइन्छ। पुराना यहुदी लेखकहरू फिलो, योसिफस तथा प्राचीन मण्डलीका अगुवाहरू (Church Fathers)ले पनि यस धारणालाई मानेको हामी पाउँछौं।

बाइबल भित्रै पनि अन्य स्थानमा स्वर्गदूतहरूलाई परमेश्वरको छोराहरू भनेर सम्बोधन गरेको देखिन्छ। जस्तो नेपाली अय्‍यूब 1:6मा 'एक दिन स्वर्गीय दूतहरू परमप्रभुको सामुन्ने उपस्थित हुँदा शैतान पनि तिनिहरूसँग आयो। ' लेखिएको छ। उक्त पदमा उल्था गरिएको स्वर्गीय दूतहरू भन्ने शब्द हिब्रू भाषामा परमेश्वरका छोराहरू भन्ने नै हुन्छ। त्यस्तै पद हामीले अय्यूबको 2:1, 38:7मा पनि पाउँछौं। स्वर्गदूतहरू आफैमा आत्मिक प्राणीहरू भएता पनि उनीहरू पनि भौतिक रूपमा नै मानिसहरूको बीचमा आएको प्रमाण हामीले देख्छौं। अब्राहम लोतको सामु पाहुना बनेर आएकोहरू पनि स्वर्गदूतहरू नै थिए (उत्पत्ति 18:1-8, 19:1)।

नोआको पालामा उल्लेख भएको परमेश्वरका सन्तान स्वर्गदूतहरू नै हुन भन्ने तर्कलाई पत्रुसले उल्लेख गरेकोबाट मिल्दछ जहाँ पत्रुसले लेखेका छन्, 'स्‍वर्गदूतहरूले पाप गर्दा परमेश्वरले तिनिहरूलाई बाँकी राख्नुभएन, तर तिनिहरूलाई नरकमा फालि दिनुभयो, र न्‍यायका दिनसम्मको निम्ति पातालको अन्धकारमा जकड़िराख्‍नुभयो। उहाँले प्राचीन संसारलाई बाँकी राख्नुभएन, तर भक्तिहीनताको संसारमा जलप्रलय गराउनुहुँदा धार्मिकताका प्रचारक नोआ र अरू सात जनालाई सुरक्षित राख्नुभयो। ' २ पत्रुस 2:4-5। यहाँ स्वर्गदूतले पनि पाप गरेको र यो प्रसङ्ग नोआको जलप्रलय सँग जोडेको कारण यस तर्कलाई यस पदले समर्थन गरेको देख्छौं। यस्तै यहुदाको पत्रको 6-7 पदले पनि स्वर्गदूतहरूले गरेको पापको प्रसङ्ग उठाएको छ।

परमेश्वरका छोराहरू स्वर्गदूतहरू हुन् भन्ने तर्क पूर्ण भए पनि यसले बाइबलमा उल्लेख भएको अर्को विषयलाई प्रस्ट पार्न सक्दैन। जस्तो कि येशू ख्रीष्टले नै पुनरुत्थान पछिको मानिस स्वर्गदूत जस्तो हुने जसले कहिल्यै विवाह नगर्ने उल्लेख गर्नुभएको छ। येशूले मत्ती 22:30 मा भन्नुभयो, 'किनकी मृतकहरूको पुनरुत्थानमा मानिसहरूले विवाह गर्दैनन्, न विवाह गरिदिन्‍छन्, तर तिनीहरू स्‍वर्गका स्‍वर्गदूतहरूजस्‍ता हुन्‍छन्‌।' विवाह गर्ने कार्य शारीरिक मानिसमा हुने तर स्वर्गदूतहरूमा नहुने आशय येशूको भनाइबाट हामीले देख्छौं। त्यस्तै हामीले उत्पत्तिको पुस्तकमा अन्य स्थानमा स्वर्गदूतहरूलाई परमेश्वरको छोराहरू भनेर उल्लेख गरिएको छैन तर प्रस्ट रूपमा परमेश्वरको स्वर्गदूत नै भनिएको देखिन्छ (उत्पत्ति 16:7, 9,11, 22:11,15 आदि)। किन 6:4मा मात्र अस्पष्ट साथ स्वर्गदूतलाई परमेश्वरको छोरा भन्नु पर्ने कारण देखिँदैन। त्यसैले कोही बाइबलका विद्वानहरूले स्वर्गदूतले विवाह जस्तो शारीरिक सम्बन्धमा नरहने भन्ने येशूको भनाइको उत्पत्तिको पुस्तकमै अन्य स्थानमा सो सम्बोधन प्रयोग नभएको कारण परमेश्वरका छोराहरू स्वर्गदूतहरू होइनन् भन्ने तर्क पनि पेस गरेको पाइन्छ।

दोस्रो तर्क- आदमको तेस्रो छोरा सेथको सन्तानलाई परमेश्वरको छोराहरू भनिएको हो।

यो तर्क तुलनात्मकरूपमा नयाँ भए पनि वर्तमान मण्डलीका धेरै अगुवा तथा विद्वानहरूले स्विकार गरेको पाइन्छ। उनीहरूले सेथको सन्तान परमेश्वरको भक्ति राख्नेहरूको खलक भएको कारण उनिहरूको सन्तानलाई परमेश्वरको छोराहरू भनिएको हो भन्ने तर्क गरिन्छ। उत्पत्तीकै पुस्तकमा आदमको अर्को छोरा कइनबाट अधर्मीको खलक सुरु भयो तर सेथको खलक जुन तुलनात्मकरूपमा परमेश्वरको डर मान्थ्यो त्यसको पनि नैतिक पतन भएको कारण परमेश्वरले पृथ्वीको न्याय गर्ने घोषणा गर्नुभयो भन्ने गरिन्छ। उत्पत्तिको पुस्तकमा धर्मी र अधर्मी विचको वैवाहिक सम्बन्धलाई नरूचाइएको देखिन्छ, जस्तोस् एसाबको अन्यजातिसँगको विवाह (उत्पत्ति 24:3)। त्यसैले उत्पत्ति 6 अध्यायमा भएको घटना पनि त्यस्तै धर्मी र अधर्मीहरूविचमा भएको वैवाहिक सम्बन्ध हो भनेर बुझ्ने गरेको पाउँछौं।

यस तर्कको प्रमाण स्वरूप बाइबलमा परमेश्वरको बोलावट पाएको तथा धर्मी व्यक्तिहरूलाई परमेश्वरको जन भनेर भनिएको कुरालाई देखाइन्छ। जस्तो व्यवस्था 14:1, 32:5 यशैया 43:6 आदि पदहरूमा इस्राएलका सन्तानलाई परमेश्वरका जनहरू भनेर सम्बोधन गरेको छ। त्यस्तै लूका 3:38मा आदमलाई परमेश्वरको पुत्र भनिएको छ। त्यसैले यस तर्क अनुसार उत्पत्ति 6 अध्याय आदमको सन्तानकै विषयमा केन्द्रित हुँदै विकसित भएको घटना भएकोले यहाँ पनि आदमका सन्तान विशेष गरी कइन बेगरको सन्तानलाई परमेश्वरको छोराहरू भनिएको हो भन्ने तर्क गरिन्छ।

यसरी सेथको सन्तानलाई परमेश्वरको छोराहरू भने पेस गर्दा स्वर्गदूत भनि गरिएको दाबीले उठाउने भौतिक र आत्मिकताको प्रश्नलाई उत्तर दिए पनि यो आफैमा विवाद रहित तर्क भने होइन। किनभने उत्पत्ति 6:4 मा नै परमेश्वरका छोराहरू मानिसका छोरीहरूसँग गएको कुरा उल्लेख छ। त्यसैले यस पदले धर्मी र अधर्मी मानिसहरू बीचको भिन्नता भन्दा पनि परमेश्वर र मानिससँग सम्बन्ध राख्ने जितहरूको सम्बोधन गरेको पाइन्छ। यदि सेथका सन्तानहरू धर्मी भएर उनिहरूलाई परमेश्वरको छोराहरू भनिएको हो भने यस खण्डमा आइ सक्दा उनीहरू पनि अधर्मी भइ सकेका छन् त्यसैले उनीहरू धर्मी छैनन् र उनीहरू परमेश्वरको सन्तान होइनन्। त्यस्तै जसरी इस्राएललाई परमेश्वरले अब्राहमसँग प्रतिज्ञा गरे जस्तो उनीहरू परमेश्वरको बोलावट पाएका भएर परमेश्वरको सन्तान भए जस्तै, सेथ र सेथका सन्तानलाई परमेश्वरले आफ्नो जाति हुन छान्नु भयो भन्ने प्रमाण बाइबलमा कहीँ पनि भेटिँदैन। वास्तवमा उत्पत्तिको पुस्तकमा मानिसका छोरीहरू भन्ने शब्द आदमका छोरीहरू भनेर पनि उल्था गर्न सकिन्छ किनभने आदम भनेको कुनै नाम नभइ हिब्रू भाषामा मानिस नै हो। त्यसैले आदमकै कुनै सन्तानलाई आदमको र अन्यलाई परमेश्वरको सन्तान भनियो भन्ने तर्क पनि आफैमा बाझिएको देखिन्छ।

तेस्रो तर्क- राजकीय सन्तानलाई ईश्वरका छोराहरू भनिएको हो।

अघिल्ला दुई तर्कहरूमा देखिएका अप्ठ्यारा प्रश्नलाई उत्तर दिन यस तर्क तयार गरिएको हो जस अनुसार उत्पत्ति 6मा उल्लेख भएको भनेको परमेश्वरको छोराहरूले, येह्वे परमेश्वरको छोराहरू भन्ने नभइ मानवीय अगुवाहरूका छोराहरू हुन भनेर भन्दछ भन्ने दाबी गरिन्छ। प्राचीन समयमा मानवीय राजा तथा शासकलाई पनि ईश्वर भनेर सम्बोधन गरेको पनि पाइन्छ र सोही अर्थमा उत्पत्तिको पुस्तकले लेखेको हो भन्ने तर्क दिइन्छ। यो तर्क गर्ने विद्वानहरूले उत्पत्तिको 6 अध्यायको अवस्थालाई उत्पत्ति 4:17-24 सँग जोडेर हेर्दछन् जहाँ कइनको सन्तान लामेखले आफ्ना श्रीमतिहरू (बहुविवाह गरेको अवस्था)सँग आफ्नो अपराधको गर्व गरेको पाउँछौं र उसलाई उसको पापको लेखा लिइने घोषणा पनि गरिएको देखिन्छ। त्यसैले उत्पत्ति 6 मा परमेश्वरले पृथ्वीको न्याय गर्ने निर्णय पछाडि यस्तै मानिसको पापको बृद्धि हो भन्ने गरिन्छ।

यस तर्कको प्रमाणको रूपमा हामीले बाइबलमा न्यायकर्ता तथा शासकहरूलाई सीमित Elohim (ईश्वर) भनेर सम्बोधन गरेको अवस्थालाई प्रमाणको रूपमा लिएको पाइन्छ। जस्तो भजनसंग्रह 82:6-7 मा '“मैले भनें, “तिमीहरू “देव” हौ, र तिमीहरू सबै सर्वोच्‍चका छोराहरू हौ।’ तापनि तिमीहरू मानिसहरूझैँ मर्नेछौ, र अरू शासकझैँ तिमीहरूको पतन हुनेछ।” ' भनेर लेखिएको छ। यस खण्डमा तिमीहरू देव हौ भन्दा प्रयोग भएको शब्द Elohim अर्थात् ईश्वर वा परमेश्वर भनेर उल्था हने शब्द नै भए पनि यस पदमा ईश्वर भनेर सारा संसारको मालिक सर्वोच्च परमेश्वरलाई नभनि मरणसिल मानिसलाई नै भनेको हो भन्ने हामी थाहा गर्दछौं। त्यसैले उत्पत्ति 6:2 र 4 मा परमेश्वरका छोराहरू भनेको छ भनेर यसलाई सर्वोच्च परमेश्वरकै सन्तान मान्नु पर्दैन भन्ने बुझाइ हो।

परमेश्वरका छोराहरू मानवीय राजाका छोराहरू हुन भन्ने तर्कको प्रमाण स्वरूप प्राचीन सुमेरु भाषामा लेखिएको राजाहरूको विवरणलाई पनि लिने गरिन्छ। 3000 इ.पु. भन्दा अघि लेखिएका शिलापत्रहरूमा बाढी आउनु भन्दा अघिको राजाहरूको विवरण दिइएको छ। बाइबलमा ति राजाहरूको बारेमा कुनै उल्लेख नभए पनि यी शिलालेखहरूलाई उत्पत्तिको 5 अध्यायसँग दाँजेर अध्ययन गर्ने गरिन्छ। किनभने ति शिलालेखमा उल्लेख भएका राजाहरू पक्कै पनि उत्पत्ति 5 दिइएको वंशावलीकै पालाको हुनु पर्दछ। त्यस समयमा राजाहरू थिए, र राजाहरूलाई कुनै रूपमा मानिसहरूले ईश्वरको सन्तानहरू भनेर चिन्दथे र त्यही आधारमा ति राजाहरूका छोरालाई ईश्वरका छोराहरू भनिएको हो, तर सर्वोच्च परमेश्वरका छोराहरू होइनन्।

परमेश्वरका छोराहरू भनेर सर्वोच्च परमेश्वरका छोराहरू नभइ मानवीय शासकका छोराहरू हुन भन्ने तर्क जति नै आकर्षक देखिए पनि यसको निम्ति पर्याप्त प्रमाणहरू भेटिँदैनन्। विशेष गरि बाइबल पुस्तक जुन सर्वोच्च परमेश्वर माथिको विश्वासको घेरा भित्र रहेर लेखिएको पुस्तक हो यसमा मानिसलाई परमेश्वरलाई प्रयोग गरिने शब्दले सम्बोधन गरियो भन्ने तर्क अपत्यारिलो ठहरिन्छ। राजाहरू, न्यायकर्ताहरू जस्ता अन्य धेरै शब्दहरू बाइबलमा प्रयोग भएको अवस्थामा उत्पत्ति 6मा नै किन परमेश्वरका छोराहरू भनेर मानिसलाई सम्बोधन गर्नु पर्यो भन्ने बलियो आधार पाइँदैन।

निष्कर्ष

उत्पत्तिको पुस्तकमा विशेष गरी 1-11 अध्याय सम्म उल्लेख भएका कति पय घटनाहरूलाई धेरै थोरै व्याख्या गरेर लेखिएको छ जहाँ कि 12 अध्याय पछिका घटनाहरूका गहिरो बृतान्त समेत दिइएको छ। त्यसैले उत्पत्तिको अगाडिका पदहरूमा दिइएका पदहरूमा धेरै नै वृतान्तहरू छुटाइएको छ र हामीले यहाँ विभिन्न तर्क र प्रमाणहरूको खोजी गर्न वाद्य छौं। तर हामीले बनाएका यी विभिन्न तर्कहरू पत्यारिला भए पनि ठोस प्रमाणको अभावमा यही नै 100 प्रतिशत सहि हो भनेर दाबी गर्न सक्दैनौ। माथि उल्लेख गरिएका तिन वटा तर्कहरू मध्ये या यो भन्दा बाहेकको कुनै पनि तर्कको हामीले पक्ष र विपक्षमा रहेर स्वच्छ छलफललाई अघि बढाउन सक्छौं। तर हामीले यो विचार गर्नु पर्दछ कि हामीले लिने कुनै पनि तर्क धर्मशास्त्रले स्थापित गरेको अन्य शिक्षाको विरोधमा नउभिएको होस। यसै सिद्धान्तलाई आधार मान्दै र अझ छलफल र वाद-विवाद गर्न पर्ने अवस्थालाई स्विकार्दै म (यस लेखको लेखक) पहिलो र दोस्रो तर्कहरूसँग नजिकिन चाहन्छु।

[नोटः यो लेख पूर्णतः व्यक्तिगत अध्ययनको आधारमा तयार गरिएको हो, र यसको तयारी मा विभिन्न पुस्तकहरू, शब्दकोसहरू तथा बाइबलका टिप्पणीहरूलाई प्रयोग भएपनि यो कुनै शैक्षिक लेख (Academic Research Paper) नभइ साधारण इसाई विश्वासीलाई बाइबलको विषयमा आकर्षित गर्ने उद्देश्य साथ लेखिएको कारण श्रोतहरू नखुलाई तयार गरिएको जानकारी गराउँछु।]

यरिहो- बाइबल र इतिहाँस Jericho- Historical Evidence of the Bible || Article in Nepali

 यरिहो- बाइबल र इतिहाँस Jericho- Historical Evidence of the Bible || Article in Nepali

बाइबलको सत्यताको बारेमा फेला परेका ऐतिहासिक प्रमाणहरूले यसलाई विश्वसनियतामा आड दिन्छ र हामीले बाइबललाई साँचो धर्मशास्त्रको रूपमा लिन सक्छौं। बाइबल एउटा विश्वासको पुस्तक भएपनि यसमा दिइएका घटनाहरू मानिसको परिकल्पना नभइ सत्य घटनाहरूमा आधारित छन् भन्ने प्रमाण इतिहास तथा पुरातात्विक अनुसन्धानहरूले प्रदान गरिरहेका छन्। अनगिन्ति प्रमाणहरू मध्ये यरिहो शहरकोबारेमा फेलापरेका प्रमाण तथा तथ्यहरूले हजारौं वर्ष अघिको घटनाको बारेमा बाइबलले गरेको दाबीहरूलाई सत्य साबित गरेको हामी पाउँछौं।

यरिहो शहर इस्राएल राज्यको स्थापनाको कोसे ढुङ्गोको रूपमा खडा छ। इस्राएलिहरूले परमेश्वरले उनिहरूका पिता पुर्खालाई प्रतिज्ञा गर्नुभएको देशमा अधिकार लिने कामको सुरूवात यसै शहरमाथि भएको अलौकिक विजय सँगै सुरु हुन्छ। तर धेरै बाइबललाइ सङ्का गर्ने मानिसहरूले यस चमत्कारी विजयको बारेमा प्रश्न उठाउने र यरिहो शहरको अस्तित्वकै बारेमा सङ्का गर्ने गरेका थिए। तर पुरातात्विक अध्ययन अनुसार प्राप्त रिपोर्टहरूले यरिहो शहर र त्यहाँ भएको सत्यताको   प्रमाण दिएको पाउँछौं।

यरिहो शहरमा इस्राएलिहरू मिश्रबाट कनान तर्फको प्रस्थानको समयमा मात्र होइन तर सो समय भन्दा पनि धेरै अघि देखि मानिसहरूको बसोबास भएको प्रमाण प्राप्त भएको छ। अध्ययन अनुसार यरिहो शहरमा मानिसहरू इ.पु. ८००० वर्ष देखि मानिस बस्न थालेको थिए। तर पछि Bronze Age को अन्त्य तिर इ.पु. 1400-1200 तिर यरिहोमा मानिसहरू नरहेको निष्कर्ष दिइएको थियो। यो समय इस्राएलिहरूको प्रस्थानको समय सँग मिल्ने भएकोले बाइबलको यरिहोको घटना सत्य नभएको भन्नेहरू पनि थिए। तर जोन गार्स्टाङले गरेको अन्वेषणमा इ.पु. 1400 तिर ध्वस्त पारिएको पर्खाल प्राप्त भएको थियो। अध्ययन अनुसार सो पर्खा ध्वस्त हुनु भन्दा 1000 वर्ष पहिला बनाइएको थियो। अर्का अध्ययन कर्ता क्याथ्लिन केन्योन अनुसार इ.पु. १४०० मा सो पर्खाल भत्किएको पुस्टि हुन आउँछ।

यस अध्ययनको निष्कर्ष यो हुन आउँछ कि, ऐतिहासिक तथ्य अनुसार इस्राएलिहरूको प्रस्थानको समयमा यरिहो शहर अस्तित्वमा थियो र सोहि समयमा कुनै रहस्यमय तवरबाट हजार वर्ष सम्म त्यस शहर को सुरक्षा दिइरहेको पर्खाल ध्वस्त भएको थियो। बाइबलले यस अपूर्ण इतिहासलाई पुर्ण बनाउँछ। इ.पु.1400 वर्ष तिर इस्राएलिहरू मिश्रबाट कनान हालको प्यालेस्टाइन जहाँ यरिहो को शहर थियो त्यस तर्फ प्रस्थान गरेका थिए। उनिहरूको हातबाट अलौकिक तरिकाले त्यस भव्य शहर र त्यसको पर्खान नस्ट पारिएको थियो। केही सय वर्ष सम्म त्यस पुर्णरूपमा नस्ट पारिएको सहरमा कोही पनि वसोबास गरेका थिएनन्।

यसरी बाइबलको सत्यताको बारेमा ऐतिहासिक प्रमाणहरू फेला परिरहेका छन्। अझै पनि कति कुराहरू पुर्णरूपमा पुरातात्विक अध्ययन द्वारा पुस्टि हुन बाँकी धेरै घटनाहरू छन्। हामीले बाइबललाई इतिहासले पुस्टि गरेको आधारमा भन्दा पनि परमेश्वरको वचनको आधारमा स्विकार गर्नु पर्दछ। यदि इतिहासले हामीले गरेको विश्वासको आधारलाई प्रमाण दिन्छ भने त्यसलाई सहर्ष स्विकार गर्दै आफ्नो धर्मशास्त्रको ज्ञानलाई बढाउँदै लान सक्नु पर्दछ। 

विश्वासमा तय गरीएको अब्राहमको लामो यात्रा (Abraham's journey) || Nepali Christian Magazine

अब्राहमको जीवन- विश्वासमा तय गरीएको लामो यात्रा... 

अब्राहमले आँफू कहाँ जान्छु भन्ने गन्तब्य पनि थाहा नपाइ परमेश्वरले दिनुभएको वचनमा विश्वास गरेर नै लगभग 2500 किलोमिटर आफ्नो परिवार सहित पैदल यात्रा तय गरेका थिए। त्यो यात्र उनले आफ्नो जीवनको बुढेसकालमा पुरा गरेका थिए।  परमेश्वरले दिन्छु भनेको देशमा उनले परमेश्वरको प्रतिज्ञालाइ विश्वास गरेकै भरमा गएर बसोवास गरेका थिए। उनको यात्रालाइ तलका पदहरू पढ्दै माथिको नक्सा सँग तुलना गर्दै विचार गराैं। परमेश्वरले हामीलाइ कहाँ सम्म लाँदै हुनुहुन्छ। 

प्रेरीत 2:2-5

2तिनले भने, “दाजुभाइ र बुबा हो, सुन्‍नुहोस्‌। महिमाका परमेश्‍वरले हाम्रा पितामह अब्राहामलाई तिनी हारानमा बस्‍न अघि मेसोपोटामियामा छँदा दर्शन दिनुभएको थियो, 3र तिनलाई भन्‍नुभएको थियो, ‘तिमी आफ्‍नो देश र आफ्‍ना कुटुम्‍बबाट निस्‍केर, जुन देश म तिमीलाई देखाउँछु, त्‍यहाँ जाऊ।’

4“तब तिनी कल्‍दीहरूको देशबाट निस्‍केर हारानमा आएर बसे, र तिनका पिताको मृत्‍यु भएपछि परमेश्‍वरले तिनलाई त्‍यहाँबाट यस मुलुकमा सार्नुभयो, जहाँ अहिले तपाईंहरू वास गर्नुहुन्‍छ। 5तिनलाई त्‍यस ठाउँमा जायजात त परै जाओस्, पाइला राख्‍ने ठाउँसम्‍म पनि दिनुभएन। तर तिनको सन्‍तान नभए तापनि त्‍यो जायजात परमेश्‍वरले तिनका सन्‍तान-दरसन्‍तानलाई निजी सम्‍पत्तिको रूपमा दिने प्रतिज्ञा गर्नुभयो।

उत्पत्ति 11:31-32

31तेरहले आफ्‍ना छोरा अब्राम र हारानको छोरो आफ्‍नो नाति लोत र अब्रामकी पत्‍नी आफ्‍नी बुहारी साराईलाई साथमा लिएर कल्‍दीहरूको ऊरबाट कनान देशमा जान तिनीहरूसँगै निस्‍के। तर तिनीहरू हारानमा पुगेपछि त्‍यहीँ नै बसोबास गरे।

32तेरहको उमेर दुई सय पाँच वर्ष पुगेपछि उनी हारानमा मरे।

उत्पत्ती 12.1

1 परमप्रभुले अब्रामलाई भन्‍नुभयो, “तेरो देश र तेरा कुटुम्‍ब तथा तेरा पिताका घरबाट निस्‍केर जुन देश म तँलाई देखाउँछु त्‍यहाँ जा।

उत्पत्ती 12.4

4यसैकारण परमप्रभुले भन्‍नुभएबमोजिम अब्राम गइहाले, र लोत पनि तिनीसँग गए। हारानबाट निस्‍केर जाँदा अब्राम पचहत्तर वर्षका थिए।

उत्पत्ती 12.1

6अब्राम त्‍यस देशबाट भएर शकेममा भएको मोरेका फलाँटको रूख भएको ठाउँसम्‍म पुगे। त्‍यस बेला त्‍यस ठाउँमा कनानीहरू बस्‍थे। 

उत्पत्ती 12.8

8त्‍यहाँबाट तिनी हिँड़ेर बेथेलको पूर्वपट्टि भएको पहाड़मा सरे, र बेथेललाई पश्‍चिम र ऐ सहरलाई पूर्वपट्टि पारेर आफ्‍नो पाल टाँगे। तिनले परमप्रभुको निम्‍ति एउटा वेदी बनाएर परमप्रभुका नाउँको पुकारा गरे।

उत्पत्ती 12.9

9अनि अब्राम अझै यात्रा गर्दै नेगेव भनिने दक्षिण देशतिर गए।

उत्पत्ती 12.10

10अनि त्‍यस देशमा अनिकाल पर्‍यो। अनिकाल तीव्र भएको हुनाले अब्राम मिश्रदेशमा प्रवास गर्नलाई गए।

उत्पत्ती 13.1

1 अब्राम, तिनकी पत्‍नी र तिनीसँग भएका सबै थोक र लोतलाई साथमा लिएर मिश्रबाट उक्‍लेर नेगेवमा आए। 

हिब्रू 11.8-10

8विश्‍वासद्वारा अब्राहामले आज्ञापालन गरे, र जाऊ भनेको ठाउँतिर गए, जुन ठाउँ उत्तराधिकारको रूपमा उनले पछि पाउनेथिए, यद्यपि उनी कतातिर गइरहेका थिए, त्‍यो उनलाई थाहा थिएन।  9विश्‍वासैद्वारा उनी एक परदेशीझैँ प्रतिज्ञाको देशमा इसहाक र याकूबजस्‍तै तम्‍बूहरूमा बसोबास गरे। उनीहरू अब्राहामसँगसँगै उही प्रतिज्ञाका हकदार थिए।  10किनकि उनले एउटा जग भएको सहरको प्रतीक्षा गर्थे, जसलाई बनाउनुहुने र निर्माण गर्नुहुने परमेश्‍वर नै हुनुहुन्‍छ।

परमेश्वरलाइ धन्यवाद होस् कि हाम्रो निम्ति परमेश्वरको प्रतिज्ञाको राज्यको यात्राबारे हामीलाइ थाहा भै सकेको छ। हामी परमेश्वरको राज्य स्वर्गमा जाँदैछाैं त्यसैले नहिच्किचाइ, परमेश्वरमा भरोसा राखेर आफ्नो आत्मिक यात्र तय गराैं । 

सियोन पर्वत – इसाई विश्वासमा ठूलो ठाउँ ओगटेको ठाउँ || Nepali Christian Magazine || History

 सियोन पर्वत – इसाई विश्वासमा ठूलो ठाउँ ओगटेको ठाउँ ( Mt. Zion - A place With importance place in Christian faith)

वर्तमान समयमा धेरै मानिसहरू प्राचिन येरूशलेम को पर्खाल बाहिर रहेको सियोन पर्वत लाई बाइबलमा भएको यसको महत्वको कारण हेर्न पुग्छन् । यस पर्वतलाई सर्वप्रथम २ शमूएल 5:7 मा यसरी उल्लेख छ: "तापनि दाऊदले सियोनको गढ़ी, दाऊदको सहर लिइहाले। " यस पद अनुसार येरूशलेमलाई सियोनको गढी भनेर पनि चिनिन्थ्यो । दाउदले येरूशलेमलाई जित्नु भन्दा अघि देखिनै यस ठाउँ महत्वपूर्ण थियो। यस पर्वतलाई पहिले मोरिया को नाउले चिनिन्थ्यो तर पहिलो मोरिया पर्वतमा पहिलो मन्दिर बने पछि यसलाई परमेश्वरको नाउ सँग जोडेर सियोन पर्वत बोलाउन थालिएको हो। वर्तमान समयमा येरूशलेमको दक्षिण पट्टिको पर्वतलाई सियोनको नाउले चिनिए पनि बाइबलको समयमा येरूशलेम लाई घेरेर राखेको यस पहाड सृखंला सवैलाई सियोन भनिन्थ्यो र परमेश्वरको मन्दिर पनि यहि पहाड मा पर्दथ्यो । यो पहाड सृखंला मा धेरै महत्वपूर्ण घटनाहरू घटेका छन् ।

अब्राहमले आफ्नो छोरा इसाहकलाई वलिचढाउन लगेको पवत मोरिया खण्ड हो जुन दाउदको येरूशलेम माथिको विजय पछि सियोनको नामले चिनिन लाग्यो (उत्पत्ति 22:1 – 24) । याकूबले सपनामा भर्‍याङ्ग देखेको पनि यहि पर्वतमा हो (उत्पत्ति 28:11 ff.) । आफ्नो पापको प्रायश्चित्त गर्न यबूसीको खला किनेको ठाउ पनि यहि मोरिया पवतमा पर्दछ जहाँ पछि सोलोमोनले परमेश्वरको मन्दिर बनाएका थिए ( 1 इतिहास 21:14-18 र 2 इतिहास 3:1)।

हाम्रो विश्वासमा सियोनको महत्व इतिहासमा मात्र नभएर परमेश्वरको दोस्रो आगमनमा अर्थात् अन्त्यको समयमा पनि राख्दछ ।

योएल 2:32 परमप्रभुको नाउँ लिने हरेकले उद्धार पाउनेछ। किनकि परमप्रभुले भन्‍नु भए अनुसार सियोन पर्वत र यरूशलेममा परमप्रभुले बोलाउनुभएअनुसार बाँचेकाहरूको छुटकारा हुनेछ।”

यशैया 2:2 पछिल्‍ला दिनमा परमप्रभुको मन्‍दिर बसालिएको पर्वत सबै पर्वतहरूभन्‍दा मुख्‍य रूपमा स्‍थापना हुनेछ। डाँड़ाहरूभन्‍दा माथि त्‍यो उच्‍च उठाइनेछ, र सबै जातिहरू त्‍यहीँ ओइरिएर आउनेछन्‌।

हिब्रू 12:22 तर तिमीहरू त सियोन पर्वतमा आएका छौ, जीवित परमेश्‍वरको सहर, स्‍वर्गीय यरूशलेममा, र असंख्‍य स्‍वर्गदूतहरूको आनन्‍द-उत्‍सवमा आएका छौ।

मीका 4:7 लङ्गड़ाहरूलाई एउटा बाँकी भाग र टाढ़ा खेदिएकाहरूलाई एउटा सामर्थी जाति बनाउनेछु। परमप्रभुले तिनीहरूमाथि सियोन पर्वतमा त्यस दिनदेखि उसो सदासर्वदै राज्य गर्नुहुनेछ।

यशैया 35:10 अनि परमप्रभुले मोल तिरेर छुटकारा दिनुभएकाहरू फर्केर आउनेछन्‌। तिनीहरू सियोनमा गाउँदै पस्‍नेछन्‌। सदासर्वदाको आनन्‍द तिनीहरूका शिरको मुकुट हुनेछ। तिनीहरूले रमाहट र आनन्‍द प्राप्‍त गर्नेछन्, र शोक र सुस्‍केरा दूर हुनेछन्‌।

यि पदहरूलाई विचार गर्दा बाइबलमा सियोन एक पर्वतको मात्र नाम नभएर परमेश्वरले ल्याउनुहुने राज्य; स्वर्ग; हामीले प्राप्त मुक्ति आदि धेरै कुरा प्रतिनिधित्व गर्छ । त्यसैले सियोन पर्वत इसाई विश्वास मा ठूलो ठाउ ओगटेको ठाँउ हो ।

नयाँ करारको ऐतिहासिक पृष्ठभुमी - History Behind the New Testament Bible || Nepali Christian magazine

नयाँ करार अध्ययन गर्नु अघि जान्नै पर्ने इतिहासका तथ्यहरू - History Behind the New Testament Bible

नयाँ करार

- ऐतिहाँसिक घटनाहरू, बिशेष गरी सुसमाचारका (येशूको जीवन, मृत्यु, पुनर्रूत्थान, स्वर्ग् प्रस्थान र पवित्र आत्माको अगुवाइमा मण्डली वृद्धिका) घटना, समेटिएको संग्रह हो। 

-नयाँ करारले पुरानो करारमा प्रतिज्ञा गरिएका कुराहरू पुरा हुन आएको यथार्थलाई पनि देखाउँछ। 

-सांसारिक इतिहासका घटना सँग मिल्न गए पनि परमेश्वरले राज्यका घटनाहरूलाइ मध्य नजर गरिएर लेखिएको पुस्तक हो।

नयाँ करारलाई नयाँ भन्नुको कारण

-पुरानो करारले परमेश्वरले मानिसहरूसँग उहाँले मोशा द्वारा दिनुभएको आज्ञाको आधारमा गर्नु भएको सम्बन्धको बारेमा देखाउँछ भने नयाँ करारमा परमेश्वरले मानिसहरू सँगको सम्बन्ध गाँस्न नयाँ आधार व्यवस्थापन गर्नु भएको छ जुन प्रभु येशूमा बाँधिने नया करार हो जसलाई यर्मिया 31.31,33मा अपेक्षा गरिएको थियो । 

‘परमप्रभु भन्‍नुहुन्‍छ, “ती दिन आउनेछन्,   जब इस्राएलको घरानासँग र यहूदाको घरानासँग म एउटा नयाँ करार स्‍थापना गर्नेछु।’ 33परमप्रभु भन्‍नुहुन्‍छ, “ती दिनपछि म इस्राएलको घरानासँग यो करार बाँध्‍नेछु,  तिनीहरूका मनमा मेरो व्‍यवस्‍था राखिदिनेछु, र तिनीहरूका हृदयमा त्‍यो लेखिदिनेछु, र म तिनीहरूका परमेश्‍वर हुनेछु, र तिनीहरू मेरा प्रजा हुनेछन्‌। 

नयाँ करारको  घटनाको पृष्ठ भूमिहरू 

-गलाती 4.4-5 तर समयको पूर्णतामा परमेश्वरले आफ्ना पुत्रलाई पठाउनुभयो। उहाँ एउटी स्त्रीबाट जन्मनुभयो, तथा व्यवस्थाको अधीनमा जन्मनुभयो। 5व्‍यवस्‍थाको अधीनमा रहनेहरूलाई मोल तिरेर छुटाउनलाई उहाँ पठाइनुभयो, ताकि हामी पुत्रको पूरा हक प्राप्त गर्न सकौं।

परमेश्वरले धेरै प्रकारले येशूको आगमनको तयारी गर्नु भएको थियो 

यहूदीहरूको राज्य

-पुरानो करारको घटनाहरू नयाँ करारको विशेष गरी प्रभु येशू ख्रीष्टको आगमनको लागी परमेश्वरले तयार गर्नु भएको हो । 

- यहूदीहरूलाई परमेश्वरले धेरै मानिसहरूलाई आशिसको माध्यम बनाउन छान्नु भयो । 

उत्पत्ती 12.2-3 “म तँबाट एउटा ठूलो जाति खड़ा गर्नेछु, र तँलाई आशिष्‌ दिनेछु। म तेरो नाउँ प्रसिद्ध गराउनेछु, र तँ आशिष्‌को मूल हुनेछस्‌। 3तँलाई आशिष्‌ दिनेहरूलाई म आशिष्‌ दिनेछु, र तँलाई सराप दिनेहरूलाई सराप दिनेछु। तँद्वारा नै पृथ्‍वीका सबै कुलले आशिष्‌ पाउनेछन्‌।”

- यहूदीहरूलाई परमेश्वरले वचन दिएर परमेश्वरको इच्छा केहो त्यो पुर्व जानकारी गराउनुभयो । 

रोमी 3.2 “2हरप्रकारले यसमा ज्यादै लाभ छ। सर्वप्रथम त परमेश्वरको वाणी यहूदीहरूलाई सुम्पिएको हो।”

- यहूदीहरूलाई परमेश्वरले प्रभु येशूलाइ यस संसारमा ल्याउने माध्यम बनाउनुभयो ।

रोमी 9.4 तिनिहरू इस्राएलीहरू हुन्, अनि पुत्र हुने अधिकार, महिमाको दर्शन, करार, व्यवस्थाको प्रदान, मन्दिरको आराधना र प्रतिज्ञाहरू तिनिहरूका आफ्नै हुन्‌। 5पूर्वजहरू तिनिहरूका नै हुन्, र ख्रीष्ट पनि शरीरअनुसार तिनिहरूकै वंशका हुनुहुन्छ, सर्वोच्च परमेश्वर, जसको युगानुयुग स्तुति होस्‌। आमेन।

ग्रिकहरूको भाषा

- येशूको जन्म हुनुभन्दा 300 वर्ष भन्दा पहिले नै एलेक्जेन्डर द ग्रेटले प्राचीन संसारलाई जितेर ग्रिकको संस्कृति र भाषा विश्वव्यापि बनाएका थिए । येशूको पालामा ग्रिक भाषा धेरैको बोलिचालिको र पढाइलेखाइको भाषा थियो । यहि भाषामा नै पुरा नयाँ करारका पुस्तकहरू लेखिएका थिए । र सुसमाचार येरूसलेम बाट रोम सम्म फैलन सहायता गर्यो ।  र प्रभुको महान् आज्ञा पुरा गर्न सम्भव बनायो ।

मत्ती 28.19“यसकारण जाओ, र सबै देशका जातिहरूलाई चेला बनाओ, 

प्रेरित 1.8 तर पवित्र आत्‍मा तिमीहरूमा आउनुभएपछि तिमीहरूले शक्ति पाउनेछौ,  र तिमीहरू यरूशलेममा, सारा यहूदियामा, सामरियामा र पृथ्‍वीको अन्‍तिम छेउसम्‍म मेरा साक्षी हुनेछौ।

रोमीहरूको साम्राज्य

- येशूको जन्म हुने बेला यहुदिया, लगाएत धेरै भुभागमा रोमीहरूको साम्राज्य थियो । रोमी राज्य कानुन र सुसासनको लागि चिनिएको थियो । रोमीहरूले आफ्नो साम्राज्यको प्रत्येक सहरहरू पुग्न सक्ने गरि बाटोहरू बनाएका थिए ।  143 इ.पु. मा स्थापित यहुदिहरूको स्वचन्त्र राज्यलाइ पनि रोमिले उपनिवेश बनाए। यहुदीहरूको मशिह को प्रतिक्षालाइ अझ गाडा बनायो । 

मर्कुस 1.15उहाँले भन्‍नुभयो, “समय पूरा भएको छ, र परमेश्‍वरको राज्‍य नजिक आइपुगेको छ। पश्‍चात्ताप गर, र सुसमाचारमा विश्‍वास गर।”

बाइबलमा केटाहरूको हेअर स्टाइल- Men's Hairstyle in the Bible || Nepali Christian Magazine

बाइबलमा केटाहरूको हेअर स्टाइल

बाइबलमा केटाहरूको हेअर स्टाइल

हाम्रो प्रभु येशूको परिकल्पना गरेर तयार गरीएको तस्विरमा कपाल लामो र अलिकति दाह्री जुँगा भएको देखाइन्छ। के येशूको कपाल लामै थियो होला त? बाइबलमा लेखिएको कपाल सम्बन्धी तथ्यहरूबाट हामीले निश्चित गर्न नसके पनि केहि मात्रमा अनुमान लगाउन सक्छौं।

येहुदीहरुले आफ्नो कपाललाई महत्वपूर्ण ठान्दथे। मिश्री तथा अस्सुरहरुको पुरानो मुर्तिकलाहरू ले उनिहरूको कपालको उदाहारण दिन्छ तर येहुदीहरु को कपाल उनीहरू भन्दा फरक भएको पाउँछौं । उत्पत्ती 41:14 मा योशेफले कपाल काटेर फारोको अघि लगिएको थाहा हुन्छ। मिश्रीहरू ले छोटो कपाल रुचाउंथे भने येहुदीहरूको कपाल केहि लामो हुने गर्थ्यो।

सुन्‍दरतामा सारा इस्राएलमा अब्‍शालोम जत्तिकै प्रशंसाको योग्‍य कोही थिएन। शिरदेखि पैतालासम्‍म तिनमा कुनै खोट थिएन। जब तिनले आफ्‍नो कपाल काट्‌थे (किनभने गह्रौँ भएकोले समय-समयमा तिनले आफ्‍नो कपाल काट्‌थे), तब राजकीय तौलबमोजिम तिनको केश दुई सय शेकेल हुन्‍थ्‍यो। २ शमूएल 14:25‭-‬26 ‬‬‬‬‬

माथिको पद लाई हेर्दा यो थाहा हुन्छ की यहुदीहरूले कपाल सधै काटेर छोटो राख्ने होइनन् तर बेला बेलामा काटेर यसलाई मिलाउने छोट्याउने गरेको अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

परमेश्वरको सेवा गर्ने लेवि तथा पुजाहारीलाई इजकिएल अगमवक्ताले कस्तो हेअर स्टाइल चाहिन्छ भनेर निर्देशन नै दिएको पाउँछौं । त्यस्तै निर्देशन लेविको पुस्तकमा पनि छ ।

“‘तिनीहरूले आफ्‍ना केश मुड़ाउनुहुँदैन अथवा ती लामा बढ्‌न पनि दिनुहुँदैन, तर तिनीहरूले आफ्‍नो केश छोटो गरी काट्‌नुपर्छ। (इजकिएल 44:20)

“‘तिमीहरूले आफ्‍नो कन्‍चटको कपाल नकाट्‌नू, अनि आफ्‍नो दाह्रीका कुना-कुना नछाँट्‌नू। लेवीहरू 19:27

 परमेश्वरमा भाकल गर्नेहरुले कपाल काट्दै नकाट्ने गरेको कारणले येहुदी सबै येहुदीहरुले सैधै नकाट्ने होइन (न्यायकर्ता 13:5)। तर परमेश्वर संग भाकल नगर्नेहरुले वेलावेलामा कपाल काट्दथे भनेर हामी जान्न सक्छौं। पावलले पनि आफ्नो भाकल पुरा गरेपछि कपाल काटेको हामीले प्रेरितको पुस्तकमा देख्दछौं।

“‘तब त्‍यस नाजिरीले भेट हुने पालको ढोकामा आफूले अर्पण गरेको कपाल खौरोस्, र त्‍यो कपाल लिई मेलबलिको मुन्‍तिर रहेको आगोमा हालिदेओस्‌। गन्ती 6:18

यसपछि पावल धेरै दिनसम्‍म त्‍यहाँ बसे। तब भाइहरूसँग बिदा भई तिनी जहाजमा सिरिया गए। तिनीसँग प्रिस्‍किला र अकिलास पनि थिए। कुनै भाकलको करारमा तिनले किंक्रियामा आफ्‍नो कपाल खौरे। प्रेरित 18:18

तर यस पदमा छोटो भनेको कति हो भनेर निश्चित गर्न गाह्रो हुन्छ तर येहुदीहरुको केश मिश्री तथा अन्य जातिको भन्दा केहि लामो हुने भएकोले हामीले के भन्न सक्छौं भने कपाल ठिकैको लम्बाई थियो।

नयाँ करारको समयमा लोग्ने मानिसको कपाल लामो भएकोलाई सर्म सँग तुलना गरेको पाइन्छ।

पुरुषले लामो केश पाल्‍यो भने त्‍यो त्‍यसको निम्‍ति शर्मको कुरो हो भनी के प्रकृतिले पनि तिमीहरूलाई सिकाउँदैन र? (१ कोरिन्थी 11:14)

येशूको कपाल लामै थियो भनेर मानिसलाई थाहा भएको भए पावलले यसरी लेख्ने थिएनन् होला। यो पनि हाम्रो अनुमान मात्रै हो। येशूको कपाल यस्तै थियो भनेर ठोकुवा गर्न नसकिए पनि बाइबलले हामीलाई छोटो सुहाँउदो सर्ममा पर्नु नपर्ने कपाल राख्न निर्देशन दिएको बुझ्न सक्छौं। तिमीहरूका शिरका केशहरू पनि सबै गन्‍ती भएका छन्‌। (मत्ती 10:30 ) यसरी हाम्रो कपालको केश समेत गन्ने परमेश्वरले हाम्रो कपालको स्टाइल पनि जाँच्नु हुन्छ जस्तो मलाइ लाग्छ। तर हामीले कपाल अलिक लामो राखौं या छोटो काटौं तलका पदलाई हृदयमा राखेर गछौं भनें परमेश्वर हामी सँग रुष्ट हुनुहुँदैन ।

यसकारण चाहे तिमीहरू खाओ, अथवा पिओ, वा तिमीहरू जेसुकै गर, सबै परमेश्‍वरका महिमाको निम्‍ति गर। कसैलाई ठेस लाग्‍ने काम नगर, चाहे यहूदीलाई होस्, वा ग्रीकलाई होस्, वा परमेश्‍वरको मण्‍डलीलाई होस्‌। जसरी म पनि मैले गर्ने सबै काममा सबै मानिसहरूलाई प्रसन्‍न राख्‍ने कोसिस गर्दछु, म आफ्‍नै होइन, तर धेरैको हित खोज्‍दछु, ताकि तिनीहरूको उद्धार होस्‌। १ कोरिन्थी 10:31‭-‬33

मेरो र्तक यो छ कि मानिसहरूको सामु सभ्य र भलाद्मि देखीने परमेश्वरको गवाही दिदाँ मानिसहरुले नकरात्मक टिप्पणी गर्न नपाउने हिसाबले कपाल मिलाउँदा असल होला। कपाल पनि आफ्नै खुशीको लागि भन्द परमेश्वरको गवाहीको लागि बनाउँदा कस्तो होला?

चन्द्रलिला- नेपालमा सुसमाचारको बिउ छर्ने अग्रज - Chandraleela - An Apostle of Nepal || Nepal Church History in Nepali

 चन्द्रलिला- नेपालमा सुसमाचारको बिउ छर्ने अग्रज

Chandraleela pic. taken from: Nepal and Gospel of God,

नेपालमा सन् 1952 पछि सुसमाचार को ढोका खुलेर नेपाली हरु विच धेरै नेपाली तथा गैर नेपाली प्रभुको जनले वचन छर्नु अघि नै एक नेपाली चेलीले सुसमाचारको विउ रोपेकी थिइन । ति चेलीको नाम हो चन्द्रलिला। चन्दलिलाले एक हिन्दु को छोरी भएर चारधाम तिर्थ गर्ने क्रममा साचो प्रभुलाई प्राप्त गरिन र सुसमाचार सुनाउन नेपालमा आएकि थिइन । उनको सुसमाचार यात्रा नेपालमा सुसमाचारको ढोका बन्द भएकै अवस्थामा सन्1850-60 तिर भएको थियो ।

चन्द्र लिलाको जन्म काठमाण्डौको राज पुजाहारीको घरमा भएको थियो । राज परिवारको नजिक भएको कारण उनको परिवार आर्थिक रुपमा सम्पन्न थियो । तर तत्कालिन सबै महिलाको जीवन जस्तै सात वर्षकै उमेरमा उनको विवाह भयो । तर उनको जीवनमा विवाहको फुल फुल्नु अगावै उनको पतिको मृत्यु भयो जति वेला चन्दलिलाको उमेर ११ वर्ष मात्र थियो। विवाह मा रगिंएको चन्द्रलिलाको जीवन उनले थाहै नपाई उझाड भयो र जीवन भरको लागी उनी विधवाको जीवन जीउनु पर्ने भयो। यो सवै उनको अघिल्लो जन्मको कर्मको फल हो भनेर स्विकार गर्नु पर्ने भयो । उनले अब मुक्ति को बाटो खोज्नु पर्ने भयो। दुःखको कुरा १ वर्ष पछि उनको आमाको मृत्यु भयो । बावु छोरी दुवै जना यि घटनाहरुको कारण नजिकिए । उनको बावुले उनलाई संस्कृत सिकाउन थाले । यसरी पढने लेख्ने मौका त्यस वेलाका कुनैपनि महिलालाई प्राप्त हुदैन थियो। उनले धेरै ग्रन्थहरू अध्ययन गरिन तर उनमा आत्मिकी भोक झनै बढ्दै गयो।

बावुको साथमा चन्द्रलिलाले चार धाम तिर्थ जान लागिन । तिर्थयात्रा कै क्रममा उनको पिताको पनि देहान्त भयो। उनी घरमा फर्किइन तर लगत्तै उनले संस्कृत अध्ययन गर्न लागिन । उनि कलकत्ता नजीक मिदनापूरमा भएका राजखलकको पुजाहारी भएर सात वर्ष काम गरिन । पछि उनले सन्यासी भएर संसारलाई त्यागेर धर्म कमाउन लागिन तर धेरै प्रयत्न पछि पनि खोजेको शान्ति नमिलेको कारण उनले योगी जीवनलाई वन्द गरिन ।

एकदिन उनले आफु बसेको घरकी एक छात्राले बाइबल पढिरहेको देखीन् र उनले पनि बाइबल अध्ययन गर्न लागिन । उनलाई बाइबलबाट परमेश्वरको बारेमा नयाँ ज्ञान प्राप्त भयो। परमेश्वरले आफुलाई गनुभएको प्रेमलाई वुझिन् र आफ्नो हृदय खोलेर परमेश्वर लाई र मुक्तिलाई ग्रहण गरिन् । उनले प्रभुलाई पाए पछि आफ्नो घरमा आइन र घर छिमेकमा परमेशवरको सुसमाचार सुनाउन लागिन । त्यसै वेला उनको भाई विरामी परेर मर्न लागेका थिए। मर्नु भन्दा अघि उनको भाइले बप्तिस्मा लिने इच्छा गरे र उनी आफैले भाइलाई वप्तिस्मा दिइन । भाइको मृत्युभए पछि उनको दाहसंस्कार इसाई विधि द्वारा गरेर उनी फेरी यात्रा मा निस्किइन् ।

यो थियो चन्द्र लिलाको आत्मिक यात्रा । उनी धार्मिकताकी भोको थिइन परमेश्वरले उनलाई भेटाउनु भयो र जीवनको पानिले तृप्त बनाउनु भयो ।

नोट: माथिको लेख तलका निम्न श्रोतहरू प्रयोग गरेर तयार गरिएको हो।
1. Jonathan Lindell, Nepal and the Gospel of God, (Kathmandu: The United Mission to Nepal and Pilgrims book house, 1997), 87-89.
2. Rajendra K. Rongong, Early Churches in Nepal: An Indigenous Christian Movement till 1990, (Kathmandu: Ekta Books, 2012), 29-30.